En çok satılan, en az veya hiç okunmayan kitaplar vardır. Baş tacı edilen veya çok eleştirilen, ama o derece araştırılıp tartışılmayan. İşte, onlardan birinin, Nutuk’un Meclis’te okunduğu günün üstünden 95 yıl geçmiş bugün itibarıyla…
Mustafa Kemal Atatürk, 95 yıl önce bugün Cumhuriyet Halk Fırkası grubuna Nutuk’u okuyordu. II. Cumhuriyet Halk Fırkası Kurultayı olarak adlandırılan (ilki Nutuk okunurken Sivas Kongresi olarak adlandırılmıştı) kurultayda, 15 Ekim’de okumaya başladığı Nutuk, 95 yıl önce bugün 20 Ekim 1927 günü sona erecekti.
Mustafa Kemal, Nutuk’u okurken, bir yıl öncesinde İzmir Suikasti girişimi olmuş; büyük bir tasfiye süreci yaşanmıştı. Nutuk’un okunduğu Meclis, seçimlerin ardından 1 Eylül’de çalışmaya başlamıştı. Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı’ydı ve 16 Haziran’da yapılan yasa değişikliği nedeniyle askerlikten emekli olmuştu. Cumhurbaşkanlığı görev süresinin sonlarına yaklaşıyordu. Yeni Cumhurbaşkanlığı seçimleri 1 Kasım’da yapılacaktı.
Nutuk, Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’nda değil; Kurultay olarak adlandırılan Meclis’teki parti grubunda okunuyordu. Meclis’te o anda 315 milletvekili, 63 vilayetten (il) gelen 126 delege, Genel Kurmay Başkanı ve Kolordu Komutanları bulunuyordu.
Nutuk’un okunması bittikten sonra verilen bir önerge ile, Nutuk’un kongre tarafından teşekkür ve minnetle onaylanması, parti defterine geçirilmesi ve onay kararının kongreye katılan temsilciler tarafından imzalanması karar altına alınmıştı. Bu kararla birlikte, Nutuk, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın da kabul ettiği siyasal ve resmi bir tarihe dönüşmüştür.
Nutuk okunduktan sadece 8 gün sonra yapılan nüfus sayımıyla, temsilcilerine okunan halkın da kimlerden oluştuğunu görüyoruz. Nüfusu 13,6 milyondur ve %83,7’si köylerde yaşamaktadır. Tüm nüfusun %6’sı okuma-yazma bilmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu tarih metinlerinden biri olarak kabul edilen, Kurtuluş Savaşı’na ve Cumhuriyet’e giden süreç ile Cumhuriyet’in ilk 6 yılının muhasebesini yapan bu eser, hala yaygın ve dikkatli şekilde okunmayı bekliyor. Biz kamu yönetimciler için de, ilk Büyük Millet Meclisi Başkanı ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından kaleme alınmış olması ve devletin kuruluş sürecini anlatan bir metin olması açısından büyük önem taşıyor. Yazıldığı koşullardan başlayarak, okunduğu, basıldığı, dağıtıldığı, eleştirildiği, yeniden basılıp yaygınlaştığı yıllara kadar ayrıntılı bir okuma ve araştırmayı bekliyor. Bu okuma ve araştırmalarla birlikte, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde herkese açık olan belgeler ile ATESE Başkanlığı başta olmak üzere, diğer kurumlarda bulunan arşiv dokümanlarıyla birlikte yeni araştırmaların konusu ve kaynağı olacaktır. Siyasi ve askeri tarih alanında çalışanların yanı sıra, yönetim tarihiyle uğraşanların da ilgi alanına girecektir. Bir savaşın, bir seferberliğin, bir halkın ve yeni bir devletin örgütlenme süreçleri ayrıntılı şekilde incelenebilecektir.
Bir metin olarak Nutuk’un tarihiyle ilgilenecek olanlara şu kaynakları tavsiye ederiz:
Mete Kaan Kaynar, “Nutuk’u Okumak”
Sema Adalar Utkueri, “Kurduğu Cumhuriyeti Gençlere Emanet Eden Dehanın Eseri: Nutuk”,
https://www.bookinton.com/gundem/dosya/kurdugu-cumhuriyeti-genclere-emanet-eden-dehanin-eseri-nutuk/
http://yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr/2022/05/16/mulkiyenin-zengin-mirasindan-bir-kesit-turkiye-cumhuriyeti-idare-tarihi-arastirmasi-tidata/
Fotoğraf: Nutuk’un 1927 tarihli, 1928 yılında basılmış ilk basımı
