8 Ocak 2023 tarihinde Brezilya’da, yeni başkan Lula’nın göreve başlamasının üzerinden bir hafta geçmeden, eski başkan Bolsonaro’nun taraftarları ayaklandı. Ayaklanmacılar Kongre binasını, Anayasa Mahkemesini ve Başkanlık Sarayını işgal ettiler. Olaylar, Federal Bölge Valisinin görevden alınması ve 1500 kişinin tutuklanması ile sonuçlandı. Bununla birlikte, Brezilya’da Lula yönetimi, seçimi kazansa da göreve başlar başlamaz bir meşruiyet kriziyle karşı karşıya kaldı.
Demokratik sistemleri ayırt etmeye yarayan kriterlerden biri de demokratik ülkelerde iktidarın seçim yoluyla el değiştirmesidir. Ancak, 8 Ocak 2023 tarihinde Bolsonaro taraftarları, bunun Brezilya’da olmasına izin vermek istemedi. Eski Başkan Bolsonaro’nun seçimden önce, seçimde hile yapılacağını belirtmesi ve bunu seçim propagandası haline getirmesi, Brezilya’daki kaosun nedenlerinden biri olarak görülüyor.
Gözlemciler, Bolsonaro’nun, seçimde hile propagandasını taraftarlarına inandırdığını ve taraftarların, “ya doğruysa, ya benim oyum gerçekten çalındıysa” kuşkusu ile öfkeli bir kalabalığa dönüştüğü görüşündeler.
Krize giden yolu döşeyen olaylardan biri de başkanlık seçim sonuçları açıklandığında, Bolsonaro’nun kamuoyu önünde, yeni seçilmiş Başkan Lula’yı kutlamaması oldu. Bolsonaro’nun seçim sonuçlarına yönelik sessizliği, yenildiğini kabul etmemesi, meşru bir biçimde kaybettiği demokratik bir seçimin sonucuna yönelik kuşkuyu besleyen bir etki yaratmışa benziyor. Görev süresinin dolmasına iki gün kala Florida’ya uçan Bolsonaro’nun başkan yardımcısı, bu sessizliğin, kaos ortamının oluşmasındaki etkisine dikkat çekmişti.
Bolsonaro taraftarları ne istiyor?
Bolsonaro’yu yeniden başkan yapamasalar bile en azından Lula’nın başkan olarak kalmasını engellemek istiyorlar ve ısrarla orduyu göreve çağırıyorlar.
Brezilya’da Kongre Baskını (Ocak 2023)
Cumartesi (7 Ocak)
4 bin Bolsonaro, ordu karargahlarının önünde kamp kurdular.
Pazar (8 Ocak)
14.00 Kongreye doğru yürüyüş başladı.
14.00-15.00 Protestocular Kongre bariyerlerini kırıp Kongre binasına girdiler.
Bir kısım gösterici de Başkanlık Sarayını işgal edip, binayı kırıp dökmeye başladı.
15.45 Protestocular Anayasa Mahkemesinin camlarını indirdiler, salondaki eşyaları kırdılar.
17.30 Protestocuların çoğunluğu dağıtıldı; polis tazyikli su ve ses bombası ile kalabalığı dağıttı.
İşgalcilerin dağıtılmasından sonra Kongre, Anayasa Mahkemesi ve Başkanlık Sarayının güvenliğinden sorumlu Federal Bölge valisi Ibaneis Rocha, ki eskiden beri Bolsonaro taraftarı olarak biliniyor, görevden alındı. İşgal oldu bitti mi yoksa birçok gazetecinin dikkat çektiği gibi Bolsonaro taraftarları saldırılarına devam edecekler mi?
Brezilyalılar, bu olaylardan sonra güçlü çıkar gruplarının ve hatta devletin bazı kesimlerinin isyancılara ne ölçüde destek verip vermediği ile ilgileniyor. Başkan Luiz Inácio Lula da Silva, başkanlık personelinin isyancıların girişini kolaylaştırdığından şüphelendiğini açıkladı.
Bu ayaklanmanın, Lula yönetimini bundan sonra nasıl etkileyeceği henüz belirsiz. İyimser görüş, krizin Lula’nın meşruiyetini arttırdığı yönünde, ancak öte taraftan, isyancıların toplumsal desteği nüfusun dörtte biri civarında olduğu belirtiliyor. Yeni bir meşruiyet sorunu ile boğuşmak zorunda kalan Lula, söz verdiği gibi toplumsal eşitlikçi ve çevreci politikaları uygulamaya geçirebilecek mi?
Brezilya’da da denenen Trump’çı siyaset hamlelerinin yaygınlık kazanması, demokratik iktidar değişikliği sürecine yakından bakmayı zorunlu kılıyor. ABD ve Brezilya Kongre baskını olayları, siyasal iktidarın demokratik seçim yoluyla el değiştirmesinin önemini gösteriyor. Ama en az onun kadar seçim sonucundan sonra iktidarların el değiştirme pratiğinin ve usullerinin ne kadar önemli olduğunu işaret ediyor.
Bir zamanlar, parlamentonun toplantıya çağrılmaması olasılığına karşı parlamentonun yılın belli bir gününde açılması kuralının geliştirilmesi gibi, Trump ve Bolsonaro örneğinden sonra, seçilen yeni liderlerin / hükümetlerin devir teslim süreci de benzer kriterlere bağlanmak zorunda kalacak gibi görünüyor.
Kaynaklar:
https://www.bbc.com/news/world-latin-america-64212627
https://www.cnn.com/2023/01/09/media/brazil-government-reliable-sources/index.html
https://www.cnn.com/2023/01/13/americas/brazil-public-prosecutor-investigate-bolsonaro-intl-hnk/index.html